Włosi całkiem słusznie uchodzą za naród wielu talentów. W końcu to właśnie na Półwyspie Apenińskim rozpoczęła się epoka renesansu, która zmieniła bieg historii poprzez sztukę, kulturę, wynalazki i odkrycia geograficzne. Również późniejsi i współcześni sławni Włosi w pewnym sensie kontynuują tę tradycję jako artyści, twórcy, naukowcy i sportowcy. Postanowiliśmy więc zaprezentować znanych przedstawicieli tego ciekawego narodu.
Sławni Włosi, czyli ludzie renesansu
Włochy mogą pochwalić się szczególnie słynnymi artystami epoki odrodzenia. Ich prace oraz idąca za nimi idea człowieka wszechstronnego, zwróconego ponownie ku humanizmowi pozostawiły trwały ślad na europejskiej kulturze i sztuce. Nie tylko inspirowali, ale wręcz wyznaczali kierunek działań, także z dziedzin nauki i innowacji technicznych. Ich spuścizna stoi w ciągłości z dziedzictwem Imperium Rzymskiego, które stworzyło znaczące podwaliny dla współczesnego ukształtowania świata Zachodu. Jakie nazwiska znanych Włochów z pewnością warto znać?
Leonardo da Vinci, właściwie Leonardo di ser Piero da Vinci (1452-1519)
Na jakiejkolwiek liście zatytułowanej „sławni Włosi” nie może oczywiście zabraknąć nazwiska Leonarda da Vinci. Ten archetyp tak zwanego człowieka renesansu, żył na przełomie XV i XVI wieku. Reprezentował szereg talentów i zainteresowań z wielu dziedzin, takich jak m.in. malarstwo, rzeźba, inżynieria, matematyka, architektura, anatomia, filozofia czy muzyka. Uważa się go za jedną z najwszechstronniej utalentowanych osób w historii, ale to talent malarski pomógł mu zdobyć rozpoznawalność i popularność.
Mona Lisa i Ostatnia wieczerza to prawdopodobnie najsławniejsze dzieła mistrza. W Polsce możemy zaś podziwiać Damę z gronostajem jego autorstwa. Ogromne znaczenie dla historii sztuki i kultury ma również szkic Człowiek witruwiański. Do czasów dzisiejszych przetrwało niestety (prawdopodobnie) tylko 15 obrazów autorstwa Da Vinci.
Artysta wypromował stosowanie perspektywy w malarstwie. Stosując liczne linie pomocnicze, poprowadzone z punktów przy dolnej krawędzi do punktu zbieżnego, był w stanie realistycznie przedstawić stopniowo zmniejszanie się przedmiotów znajdujących się w oddali. Później malarze często korzystali ze spektrografu naszkicowanego przez Da Vinci, by pomóc sobie przy konstruowaniu perspektywy. Patrzenie poprzez specjalne narzędzie ze szklaną szybką ułatwiało odwzorowanie nie tylko krajobrazu, ale też było zalecane przez mistrza np. przy rysowaniu aktów.
Z czasem Leonardo wprowadził do swoich prac perspektywę barwną i powietrzną. Wykorzystywał światłocień, a także zdefiniował różne rodzaje źródeł światła, np. lumo libero, czyli światło rozproszone w plenerze. Stał się również propagatorem techniki malarskiej sufmato, w której uwypukla się powietrze znajdujące się pomiędzy przedmiotami, by dobrze oddać poczucie przestrzeni.
Aby ułatwić różne procesy związane z malarstwem, korzystał ze swoich zdolności technicznych. Skonstruował wiele przyrządów, w tym np. specjalną maszynę do ucierania farb, które tworzył z roślin, kory, minerałów itp.
Da Vinci był ponadto prekursorem anatomii, dokładnie badając budowę ludzkiego ciała. Pod wieloma względami wyprzedzał swoją epokę, np. projektując prototypy maszyn bojowych, w dużym stopniu zbliżonych do dzisiejszych helikopterów i czołgów. Należy jednak zaznaczyć, że to tylko wybrane przykłady z twórczości da Vinciego, który zdecydowanie zasługuje na osobny artykuł.
Michał Anioł, właściwie Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni (1475-1564)
Fresk sklepienia w Pałacu Wersalskim
W tym samym czasie, na Półwyspie Apenińskim podobną działalność prowadził Michał Anioł, dzięki któremu możemy dziś podziwiać między innymi przedstawiające Sąd Ostateczny freski z Kaplicy Sykstyńskiej. Do słynnych dzieł Michała Anioła zaliczają się też marmurowe rzeźby, które dziś możemy podziwiać przede wszystkim we Florencji – najbardziej rozpoznawalnymi są Pietà oraz David. Jako architekt Michelangelo brał udział w budowie Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie, tworząc projekt kopuły. Jego działalność związana była głównie z Bolonią (1494-1495), Florencją (1501-1505, 1517-1534) oraz Rzymem (1496-1501, 1505-1517, 1534-1564). Artysta przez większość życia był objęty mecenatem papieskim – pracował aż dla siedmiu głów kościoła katolickiego.
Michał Anioł w swojej sztuce skupiał się na postaciach ludzkich. Drobiazgowo odwzorowywał emocje – uwielbiał dynamiczne pozy, ruchy i gesty. Ożywiając formy architektoniczne zapoczątkował wpływy barokowe. W rzeźbie wykorzystywał wyłącznie marmur i pracował sam, bez wsparcia uczniów (w drodze wyjątku przyjął pomoc trzynastu osób przy malowaniu sklepienia kaplicy Sykstyńskiej). Pozostawił wiele niedokończonych prac, ponieważ często eksperymentował – fascynował go kontrast powierzchni surowej oraz obrobionej przez dłuto.
Michelangelo z początku zajmował się malarstwem, by przez ostatnie 30 lat życia skupić się na rzeźbiarstwie. Pod koniec życia zaczął też pisać, głównie poezję. Wydawał sonety, a także kazania, poruszając tematy związane z miłością i śmiercią.
Rafael, właściwie Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio (1483-1520)
Do największych nazwisk epoki renesansu zaliczany jest także Rafael Santi. Ten włoski malarz i architekt jest najmłodszym mistrzem z trójki słynnych artystów włoskiego renesansu, obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci. Znany jest przede wszystkim z przedstawień Madonny.
Artysta chciał stworzyć idealny typ postaci kobiecej. Jego najsłynniejszym dziełem jest Madonna Sykstyńska (ok. 1513) – na obrazie widoczny jest szczególnie popularny wizerunek dwóch uroczych aniołków, który można często spotkać na kubkach, zeszytach, dekoracjach i innych akcesoriach. Do największych dzieł architektonicznych Rafaela zalicza się natomiast m.in. kościół San Eligo degli Orefici (ok. 1509-1520) i Palazzo Bresciano Costa w Rzymie (ok. 1515, zburzony) oraz Palazzo Pandolfini we Florencji (ok. 1517).
Rafael malując często umieszczał na postaciach swoją twarz oraz twarze bliskich mu i znanych osób. Dla przykładu, w Szkole Ateńskiej (1509-1511) Platon wygląda jak Leonardo da Vinci, Heraklit jak Michał Anioł, a Euklides jak Donato Bramante. Za życia często uznawano go za geniusza, a po śmierci Giorgio Vasari nazwał go „bogiem sztuki”. Dodatkowej wyjątkowości nadawał mu niecodzienny zbieg okoliczności, tj. urodził się i zmarł w Wielki Piątek.
Giambellino, właściwie Giovanni Bellini (ok. 1427/1430-1516)
Ważnym nazwiskiem jest również Giovanni Bellini, czyli malarz, który był twórcą weneckiej szkoły kolorystycznej. Malował głównie obrazy o tematyce religijnej (w tym wielkie obrazy ołtarzowe, takie jak np. Opłakiwanie z 1470) oraz portrety na zamówienie, przede wszystkim dla dożów weneckich.
Artysta stworzył wiele znanych przedstawień Madonn z Dzieciątkiem, przeznaczonych do domów prywatnych i nie tylko (np. Madonna Frizioni, 1460-1464; Madonna degli Albarelli, 1487), które później były naśladowane przez innych malarzy. Wykreował typ Madonny tronującej (siedzącej na tronie z Dzieciątkiem Jezus na rękach) oraz typ Sacra Conversatione (stojąca lub tronująca Madonna z Dzieciątkiem Jezus w otoczeniu świętych), oparty na zasadzie renesansowej symetrii.
Artysta malował również obrazy o tematyce świeckiej (np. Kobieta z lustrem, 1515), sceny mitologiczne (np. Uczta bogów, 1514) oraz alegoryczne (np. Święta alegoria, 1490-1500). Jego twórczość wyróżnia niezwykłe zastosowanie barw oraz światła. Co ciekawe, przy większych kompozycjach, na tle krajobrazu stosował bardzo realistyczne efekty perspektywy i światła słonecznego.
Tycjan, właściwie Tiziano Vecelli (ok. 1488/1490-1576)
Tycjan był czołowym przedstawicielem weneckiej szkoły włoskiego malarstwa renesansowego. Był uczniem m.in. Giovanniego Belliniego. Od jego imienia wywodzi się określenie „tycjanowski”, które stosuje się w odniesieniu do charakterystycznego, rudopomarańczowego odcienia, często wykorzystywanego przez niego w jego pracach.
Malarz doskonale operował barwami. Jako kolorysta najpierw skupiał się na ciepłych tonacjach, ale z czasem zaczął preferować chłodniejsze połączenia błękitu i żółci. Tak jak większość malarzy tworzących w tamtym okresie, głównie tworzył dzieła przedstawiające sceny religijne i mitologiczne, a także alegorie. Na uwagę na pewno zasługują też jego charakterystyczne portrety, wyróżniające się niezwykłą ekspozycją i klimatem – prezentowane postacie jakby wynurzają się z półmroku (np. Portret cesarza Karola V, 1532-1533).
Artysta miał ogromny wpływ na rozwój sztuki – mówi się, że tak jak Michał Anioł zrewolucjonizował rzeźbę, tak Tycjan na zawsze odmienił malarstwo. Uznaje się go za niedościgniony wzór tzw. czystego malarstwa. Jego styl jest ponadczasowy, dlatego stanowił inspirację dla licznych twórców z późniejszych epok, z Europy i całego świata. Wyraźne wpływy widać u np. Rubensa, Antoon van Dycka czy Velazqueza.
Sandro Botticelli, właściwie Alessandro di Mariano Filipepi (1445-1510)
Wielką włoską sławą jest także Sandro Boticelli, czyli malarz szkoły florenckiej tworzący we wczesnym oraz dojrzałym okresie odrodzenia. Przede wszystkim był ceniony za przedstawienia kobiet, ponieważ w wyjątkowy sposób podkreślał ich wdzięk. Jego styl oceniano jako poetycki – skupiał się na świetlistości szat, tworzył wyjątkowy nastrój, stosował wyjątkowy chłodny koloryt itp.
Interesującym jest fakt, że Boticelli nie wniósł jednak żadnych nowych rozwiązań artystycznych, a wręcz ignorował wiele zasad, m.in. światłocienia, perspektywy czy anatomii. Celowo zniekształcał proporcje, skupiając się na oddaniu charakteru malowanych postaci. Skupiał się na linearnym przedstawieniu świata, przez co przestrzeń na jego dziełach jest zawsze dość „płaska” i pozbawiona głębi.
Paolo Veronese (1528-1588)
Do listy najwybitniejszych włoskich malarzy renesansowych na pewno można też zaliczyć Paolo Veronese. Tworzył w XVI-wiecznej Wenecji, malując głównie freski i obrazy o tematyce religijnej, mitologicznej i historycznej. Często przedstawiał życie codzienne w Wenecji. Chętnie łączył wątki religijne ze scenami rodzajowymi. W jego stylu wyraźnie można zauważyć zamiłowanie do szczegółowej, wyszukanej ornamentyki. Przez to był doskonałym dekoratorem.
Największy rozgłos artyście przyniósł fresk w Villi Barbaro w Maser koło Treviso (1561), na której widoczne były sceny mitologiczne, alegoryczne, rodzajowe itp. Była wielokrotnie naśladowana i stała się wręcz wzorem dekoracji weneckich rezydencji. Przez to po pożarze Pałacu Dożów w 1574 brał udział przy jego renowacji, tworząc m.in. Alegorię bitwy pod Lepanto, Porwanie Europy i Triumf Wenecji (1579-1582). Cenione były także jego wieloformatowe kompozycje, takie jak np. Uczta w domu Szymona (1553-1559), Gody w Kanie Galilejskiej (1563), Rodzina Dariusza przed Aleksandrem (1565-1570), Uczta w domu Lewiego (1573).
Następcy dawnych mistrzów
Sławni Włosi epoki renesansu doczekali się godnych kontynuatorów. Galileusz został zapamiętany jako kolejny po Koperniku orędownik teorii heliocentrycznej. Jako fizyk, uczony odkrył zjawisko bezwładności, a bardzo ważnym wynalazkiem okazało się także wykorzystanie wahadła do pomiaru czasu.
Sławni Włosi na przestrzeni wieków wnieśli ogromny wkład w światową muzykę. Antonio Vivaldi jest przecież jednym z klasyków opery epoki baroku. Natomiast w XIX wieku cały świat zakochał się w utworach Giuseppe Verdiego. Przenosząc się do współczesności warto jeszcze przypomnieć sławnych włoskich tenorów, czyli Luciano Pavarottiego i Andrea Bocellego. Zmarły niedawno kompozytor i dyrygent Ennio Morricone przez wielu uważany jest za najwybitniejszego w historii twórcę muzyki filmowej. Muzyk znany jest ze współpracy z Sergio Leone przy produkcji filmów „Dawno temu w Ameryce” i „Pewnego razu na Dzikim Zachodzie”. Słynny włoski reżyser początkowo kręcił w Europie. Jego kolegą po fachu był Federico Fellini, który w 1993 roku otrzymał Oscara za całokształt twórczości.
Warto też wiedzieć, że ze słonecznej Italii pochodzi wiele znanych osobistości, ważnych ze względów historycznych i kulturowych. Chociaż Krzysztof Kolumb, odkrywca Ameryki, prowadził swoje wyprawy pod patronatem króla Hiszpanii, nie wolno zapominać, że był z pochodzenia Włochem i prawdopodobnie przyszedł na świat w 1451 roku w Genui.
Przed Kolumbem słynnym podróżnikiem był Marco Polo – kupiec i odkrywca, który urodził się w 1254 i zmarł w 1324. Wsławił się podróżami do Azji, gdzie został ambasadorem u pierwszego cesarza mongolskiego, a następnie posłańcem Chin i Rosji. Był jednym z pierwszych Europejczyków, którzy zbadali azjatycką kulturę oraz faunę i florę. Przygody i odkrycia Polo zostały opisane w dziele Le Livre de Merveilles (Księga Cudów) przez Rustichello da Pisa, czyli włoskiego pisarza, który towarzyszył podróżnikowi w jego eskapadach.
Jednym z najsłynniejszych Włochów niewątpliwie był też wybitny polityk i pisarz, Juliusz Cezar. Uznaje się go za genialnego taktyka – kierował legionami rzymskimi w podboju Galii. Odegrał kluczową rolę w kształtowaniu się Cesarstwa Rzymskiego. Wprowadził wiele przełomowych reform, np. kalendarz juliański, który stał się podstawą do stworzenia kalendarza gregoriańskiego, obowiązującego po dziś dzień.
Gen „wynalazczości”, odziedziczony w symbolicznym wymiarze po da Vincim, ujawnił się w osobie Guglielmo Marconienigo, który wniósł wkład w powstanie telegramu i radia. Inni sławni Włosi, których nie sposób pominąć, to światowej sławy pisarz, autor powieści Imię Róży – Umberto Eco i uważana za mistrzynię wywiadów Oriana Fallaci. Ogromne znaczenie dla rozwoju języka włoskiego miał również legendarny Dante Alighieri, autor Boskiej Komedii. A przecież w odwodzie pozostaje jeszcze cała rzesza doskonałych włoskich futbolistów – między innymi czterokrotni mistrzowie świata.
Mamy nadzieję, że wspomniani w naszym artykule sławni Włosi zachęcą nie jednego z czytelników do zapisania się na kurs włoskiego! Zapraszamy!